Moll: “Koning heeft slechte adviseurs”

ACHTERGROND (14 maart 2020) – Koning Willem-Alexander verraste deze week vriend en vijand door namens Nederland tijdens het staatsbezoek aan Indonesië excuses aan te bieden. Officieel deed hij dat voor “de geweldsontsporingen” in voormalig Nederlands-Indië tijdens de jaren 1945 en 1949. Binnen Indisch Nederland zijn de excuses zeer slecht gevallen. Voorzitter van Federatie Indische Nederlanders, socioloog en journalist Hans Moll, reageert op de ophef.

Woedende reacties
Vooral in de Indische gemeenschap zijn de excuses zeer slecht gevallen. Waarom zijn Indische Nederlanders eigenlijk not amused door de excuses?

HM: “De militairen waar de koning het over heeft dat waren militairen die ons gingen beschermen, die ons met hun leven hebben beschermd. En daar zegt die nu opeens van: wij bieden excuses aan voor wat die mensen de Indonesiërs hebben aangedaan. Dan denk ik: Ja hallo, wat hebben de Indonesiërs ons niet daar aan voorafgaand aangedaan? Daar is geen aandacht voor”.

Indië-onderzoek
De excuses aan Indonesië komen op een zeer bijzonder moment. Op dit moment loopt er namelijk, in opdracht van het Rijk, een groot onderzoek naar het Nederlandse militaire optreden. De koning neemt met zijn excuses een voorschot op de conclusies van dat onderzoek. Wat vindt u daarvan?

HM: “Van meet af aan heeft FIN gezegd dat het hele onderzoek veel te veel is opgehangen aan de Brandende Kampongs van Generaal Spoor; de titel van een proefschrift waar in heel duidelijk de zwarte piet wordt gegeven aan de Nederlandse militairen. En daar hebben wij van meet af aan van gezegd: “Kijk ook naar de andere kant. Niet alleen naar die kant”. En tot nu toe hebben wij niets gezien wat wijst op interesse voor die andere kant, namelijk: de Bersiap”.

Maar betekent dat ook politieke beïnvloeding van dit onderzoek?”

HM: “De koning neemt op een wel heel vreemde manier een voorschot op de resultaten die nog moeten komen. Het is alsof hij nu aan het stuur is van “Jongens, dit mag. Mijn koninklijke toestemming hebben jullie om te zeggen dat de veteranen van Nederland zich schuldig hebben gemaakt aan ontspoord geweld”.

Sommige mensen zeggen dat van een voorschot nemen op de conclusies geen sprake is, want iedereen weet al dat er veel mis is gegaan in Nederlands-Indië. Wordt er echt een voorschot genomen op die conclusies met deze excuses?

HM: “Nou, ik vind in ieder geval dat de koning zich in een nog ontwikkelend debat mengt en dat moet hij gewoon niet doen”.

In een verklaring stellen de onderzoekers kennis te hebben genomen van de uitspraken van de koning, maar dat die “geen invloed zullen hebben op de voortgang en richting van het lopende onderzoeksprogramma”. Hoe kijkt u daar tegen aan?

HM: “Ze zullen het in ieder geval hebben ervaren als een steuntje in de rug”.

In hoeverre is de onafhankelijkheid van het onderzoek door deze excuses aan Indonesië in het geding?

HM: “Dat durft ik niet te zeggen. Het blijven – tussen aanhalingstekens – ‘onafhankelijke onderzoekers’. Dus dat moeten we dan maar even afwachten”.

Indische bobo’s
Terwijl onder (Indische) Nederlanders verbijstering en woede overheersen toonde zowel organisaties als het Indisch Herinneringscentrum (IHC) en Pelita als ook de omstreden blogster Lara Nuberg zich juist positief over de excuses aan Indonesië. Hoe kan dat? In hoeverre zijn deze organisaties en personen losgezongen van de Indische gemeenschap?

HM: “Ik vind het heel moeilijk te zeggen. Wat het herinneringscentrum betreft daar staat ergens aan de muur een tekst waaruit blijkt dat de Bersiap wordt vergeleken met het verzet van de Nederlanders tegen de Duitsers. Dan denk ik: “Hoe bestaat het?””.

Het commentaar, zowel voor wat betreft de excuses van de koning als de reactie van deze organisaties daarop, zijn – vooral op social media – niet mals. In hoeverre zijn deze organisaties nog geloofwaardig?

HM: “De vraag stellen is haar beantwoorden. In ieder geval bestaan er heel duidelijk verschillende kampen in de Indische gemeenschap. Je hebt tussen aanhalingstekens de ‘linkse Indo’s’, die vinden het prachtig wat er is gebeurd, en je hebt de oude garde die zegt: “Wat is er gebeurd? Zijn onze familieleden voor niets omgebracht? Wat is dit?””.

Eigenlijk zegt u dat de mensen die het hebben meegemaakt negatief tegenover de excuses staan, maar de mensen die het niet hebben meegemaakt het geweldig vinden. Hoe kwalificeert
u dat?

HM: “Ik zou zeggen dat is een gebrek aan historisch besef”.

Indonesië
Opnieuw blijven excuses van Indonesische zijde aan Nederland uit, terwijl Indonesische groeperingen gedurende de beruchte Bersiap verschrikkelijk hebben huisgehouden onder (Indische) Nederlanders, Molukkers, Chinezen en anderen. FIN had twee weken voor het staatsbezoek minister-president Rutte opgeroepen om bij de Indonesische autoriteiten aan te dringen op excuses. Dat is niet gebeurd. Wat vindt u daarvan?

HM: “Nu zou het helemaal moeten gebeuren, want de koning heeft nu excuses aan Indonesië aangeboden. Laat Rutte nu ook maar even duwen tegen de andere kant”.

Is dat waarschijnlijk dat dat gaat gebeuren? Wat is uw verwachting? Gaan die excuses er ooit nog komen of is dat ijdele hoop?

HM: “Welnee, de Indonesiërs die denken: “Waar heeft die gast het over. Het is 75 (red.) geleden. Waarom mekkeren ze toch maar steeds over wat er toen is gebeurd Houd eens op met die onzin!””.

Olie op het vuur
De koning heeft ook gereageerd op de in Nederland ontstane ophef. Koning Willem-Alexander vindt de excuses die hij namens Nederland aan Indonesië aanbood “geen nieuws”. Verder zei hij dat hij de excuses “weloverwogen” heeft gedaan en dat hij denkt “dat uiteindelijk iedereen tot inzicht zal komen dat dit de juiste manier was om dit staatsbezoek te beginnen”. Volgens sommigen gooit de koning met deze reactie onbedoeld nog meer olie op het vuur. Op social media schrijft bijvoorbeeld een veteraan dat hij “nooit meer zal meelopen/-rijden tijdens het defilé” op veteranendag. Wat vindt u van de reactie van de koning?

HM: “Ik vind het moeilijk om op hem persoonlijk in te gaan. Ik denk: hij heeft zijn oor te luister gelegd bij zijn adviseurs. En dat zijn slechte adviseurs geweest. Hij zet veteranen in hun hemd. Bij ons wat het: Je had de wapenrok van de koning aan en daar vocht je voor. En nu trekt de koning die wapenrok omhoog en die zegt: “Kijk! Hij staat in z’n blote reet!” Het is vreselijk”.

Dus u begrijpt de reactie van de veteranen?

HM: “Ja natuurlijk”.

Initiatief koning
De koning heeft ook gezegd dat de excuses zouden zijn afgestemd met “de ministers en de minister-president”. Vandaag horen wij dat de coalitiepartijen not amused zijn. Wat denkt u? Wat is hier aan de hand?

HM: “Er is hier achterkamertjespolitiek bedreven. De regering wordt voor een voldongen feit gesteld en daar zullen ze niet blij mee zijn. Ze hebben tot het laatste toe volgehouden: “Nee, er worden geen excuses gemaakt”. En wat wordt er gedaan ? Er worden excuses gemaakt.”

Sommige politici suggereren dan ook dat de excuses buiten het kabinet om zijn gegaan. Is dat volgens u relevant?

HM: “Ja, ik denk het wel. Dan doet de koning iets waar de regering geen enkele invloed op uitoefent. Merkwaardig”.

Rutte
Premier Mark Rutte (VVD) heeft ook gereageerd. Hij zegt de emoties die de uitspraken van de koning in Nederland losmaken te begrijpen en wijst daarop op zijn familiegeschiedenis in voormalig Nederlands-Indië. Dat Indische Nederlanders “onaangenaam verrast” zijn begrijpt hij ook, maar toch zouden de excuses “een logische stap” zijn. Hoe kijkt u daar tegen aan?

HM: “Ik moet eerlijke bekennen: ik zie de logica daar niet van in. Dat mag iemand mij uitleggen wat dat precies is die logica. Ik weet het niet!”.

Verdeeld parlement
De reacties uit politiek Den Haag op de excuses van Nederland aan Indonesië zijn wisselend, al duidt de meerderheid ze als passend. Voor partijen als GroenLinks en SP gaan de excuses niet ver genoeg. Volgens bijvoorbeeld Sadet Karabulut (SP) zouden excuses “voor het gehele koloniale verleden” op zijn plaats zijn en Sjoerd Sjoerdsma (D66) zegt: “de excuses zijn niet het laatste woord”. Wat vindt u daarvan?

HM: “Ja op de achtergrond hoor ik dan steeds de vraag naar herstelbetalingen”.

U denkt dat er geld achter zit?

HM: “In Nederland is het meestal zo, als je je verontschuldigingen aanbiedt, dan zeggen ze: “Ja, leuk, mooi. Maar mag ik u eventjes wat vangen?”

Vindt u het gepast dat er op dit moment – zeker gelet op alle ophef – al wordt voorgesorteerd op nog meer excuses van Nederland aan Indonesië?

HM: “Er is een sorry-cultuur ontstaan waar ik met grote verbazing naar kijk. Ik weet niet waar het ophoudt. Sorry dat ik besta. Sorry dat Nederland bestaat. Sorry dat we in de 17e eeuw goede boten hadden. Sorry!”

Kamerdebat
Er zijn gelukkig ook kritische geluiden. Zo noemt Thierry Baudet (FvD) de excuses onder andere een “miskenning van de wandaden aan Indonesische zijde” en Geert Wilders die zegt (PVV) de uitspraken “onhandig en ongepast” te vinden. Hij vindt het “heel erg slecht dat Nederlandse militairen nu alsnog in het beklaagdenbankje komen”. Partijgenoot Martin Bosma reageerde ook afkeurend. Volgens hem wordt de “de goede naam van Indië-veteranen te grabbel gegooid”. Hij vroeg daarom deze week een debat aan, maar de Kamer ging daar voorliggen, die blokkeerde dat. Wat vindt u ervan dat er over zo’n historisch moment geen debat in de Kamer, in het parlement, word gevoerd?

HM: “Alles om de regering in stand te houden. Niemand durft te bewegen. Laat staan voor een zaak waar mensen eigenlijk nauwelijks weet van hebben”.

Moet dat debat er dan alsnog gaan komen?

HM: “Wat mij betreft wel”.

Tags: Tweede Wereldoorlog, Bersiap, excuses.