Rijksmuseum schrapt Bersiap toch niet uit expositie

DEN HAAG (13 januari 2022) – Het Rijksmuseum gaat de historische term Bersiap toch niet censureren. Dat zegt museumdirecteur Taco Dibbets tegen Het Parool. Eerder deze week maakte de Indonesische gastcurator Bonnie Triyana nog bekend dat hij de term zou schrappen uit zijn aankomende tentoonstelling. Dibbets bevestigde dat toen.

“Er is voor gekozen in de tentoonstelling geen specifieke term te gebruiken voor het aangedane leed in deze periode” aldus Dibbets eerder. Dibbets reageerde daarmee op een bizar pleidooi van Triyana, waarin de Indonesiër stelde dat de term Bersiap “racistisch” zou zijn. Het Rijksmuseum zou daarom de term schrappen. De aankondiging zorgde voor grote consternatie. “Ik word hier fysiek onpasselijk van” zei Hans Moll, voorzitter van Federatie Indische Nederlanders (FIN), in een reactie op de plannen. Hij verwoordde daarmee het gevoel van veel Indische Nederlanders, van wie de eerste generatie de gruweldaden vaak maar ternauwernood wist te overleven. Ook in politiek Den Haag werd verbijsterd gereageerd. Martin Bosma (PVV) stelde zelfs Kamervragen. In Het Parool ontkent Dibbets nu dat de Bersiap wordt geschrapt. “Anders dan gesuggereerd wordt: het Rijksmuseum schrapt de term Bersiap niet en doet deze niet in de ban”.

Volgens Dibbets heeft Triyana zijn gewraakte opiniestuk vooral geschreven als ‘onafhankelijk historicus’. “Het is goed dat er gediscussieerd wordt over het gebruik van historische termen. In het tentoonstellingsteam is besloten de term daarom te duiden en van context te voorzien” aldus Dibbets. Of Triyana bij het museum kan aanblijven is onduidelijk. De Indonesiër is zelfverklaard activist en uitgesproken Soekarno-apologeet. Daarmee staat de historische geloofwaardigheid van de toch al bedenkelijke tentoonstelling verder onder druk. Bovendien bagatelliseert Triyana in zijn betoog de verantwoordelijkheid van Indonesiërs voor de door hun gepleegde etnische zuivering op aanvankelijk vooral (Indische) Nederlanders. Volgens Triyana zou het ‘Nederlandse kolonialisme’ en de zogenaamde poging om voormalig Nederlands-Indië te “rekoloniseren” de daadwerkelijke schuldigen zijn.

Dat Indonesiërs in werkelijkheid duizenden (Indische) Nederlanders vervolgden om hun Nederlandse en/of Europese afkomst meldt Triyana overigens niet. De uitspraken van Triyana vormen een nieuw dieptepunt in het toch al vijandige klimaat rondom de geschiedenis van voormalig Nederlands-Indië. Volgens slachtoffers, nabestaanden en juristen maakt Triyana zich bovendien schuldig aan Bersiap-ontkenning. Triyana pleit niet-alleen voor het daadwerkelijk schrappen van de term Bersiap, maar doet dat mede door de verantwoordelijkheid van de Indonesische daders van de Bersiap te bagatelliseren en kernelementen van de Bersiap te verdraaien. Dat is onder omstandigheden strafbaar. FIN heeft dan ook aangifte gedaan en gaat er vanuit dat het Openbaar Ministerie (OM) over zal gaan tot vervolgen.

Bersiap (1945-1946) is Maleis voor “Wees paraat” of “Geef acht!”. Het is de strijdkreet van Indonesische (para)militaire organisaties en bendes, die vrijwel direct na de capitulatie van Japan dood en verderf zaaiden onder aanvankelijk met name niet-Indonesiërs in Nederlands-Indië. Gedurende deze uiterst gewelddadige periode zijn duizenden (Indische) Nederlanders op gruwelijke wijze gemarteld, verkracht en vermoord door Indonesiërs, vanwege hun Nederlandse c.q. Europese etniciteit. Het exacte aantal Nederlandse slachtoffers is tot op heden onduidelijk. De schattingen variëren tussen de 5.000 en 30.000 doden en 15.000 vermisten. Ook Chinezen, Molukkers en andere groepen werden slachtoffer, al is onduidelijk hoeveel. Het was tegen deze achtergrond dat de regering in 1947 besloot om het leger grootschalig in te zetten in Nederlands-Indië.

Update 14 januari 2022 17:15:
In een reactie laten Tweede Kamerlid Wybren van Haga (Belang van Nederland) en raadslid Richard de Mos (Hart voor Den Haag) weten het “knettergek” te vinden dat het Rijksmuseum heeft overwogen om de historische term Bersiap te schrappen, omdat de Indonesische gastcurator Bonnie Triyana de term “racistisch” vindt . “Wat een totale waanzin. Er is vlak na de Tweede Wereldoorlog genocide gepleegd op landgenoten. Er werd op grote schaal gemarteld, verkracht en vermoord. En dat enorme leed zouden we nu door deugdenkers onder het tapijt laten schuiven?” aldus Van Haga en De Mos, die nu in Den Haag een Nationaal Bersiap-monument willen “ter nagedachtenis aan de slachtoffers en ter voorkoming van het vervalsen van de geschiedenis”. Van Haga heeft hierover inmiddels Kamervragen gesteld aan de minister van Monumentenzorg.

Update 18 januari 2022 20:35:
Annabel Nanninga (JA21) is blij dat het Rijksmuseum de historische term Bersiap niet-schrapt uit hun aankomende expositie. “Die term bestaat. Die fase is gebeurd. Dat gaan we niet afzwakken” aldus de politica. Nanninga snapt het verwijt dat de term racistisch zou zijn niet. “Wat je daarmee doet is de daders ontslaan van hun verantwoordelijkheid en eigenlijk zeggen dat die mensen niet normaal konden nadenken. Het is onzin. Het zijn mensen die keuzes hebben gemaakt en die daarvoor verantwoordelijk zijn. Je kan niet zeggen: ‘Die mensen konden niet anders, want de Nederlanders waren zo verschrikkelijk’. Dan zie je die mensen niet voor vol aan” zet Nanninga uiteen. Ze snapt dat de opmerkingen van de Indonesische gastcurator Bonnie Triyana door Indisch Nederlanders als een vorm van Bersiap-ontkenning worden gekwalificeerd. “Zo begint het. Je gaat natuurlijk niet meteen zeggen: ‘Het is niet gebeurd’”. Nanninga is dan ook blij met de brede tegenreactie vanuit de Indische gemeenschap.

Update 18 januari 2022 20:45:
Martin Bosma (PVV) noemt de draai van het Rijksmuseum om in hun aankomende expositie de Bersiap toch als begrip te hanteren ”een eerste overwinning tegen woke”. ”Gelukkig was er heel veel deining. Dan zie je dat die linkse activisten die onze musea in handen hebben gewoon op hun schrede terugkeren en denken: ‘Hee, misschien zijn we toch niet met onze goede werk bezig’. Het is eigenlijk heel historisch wat hier gebeurd is. Voor het eerst hebben ze moeten terugkrabbelen” aldus Bosma, die de Bersiap een ”historisch feit” noemt. Bosma vindt het een schande dat het Rijksmuseum de Bersiap aanvankelijk wilde censureren. ”De Bersiap is een gruwelijke periode in de Nederlandse geschiedenis. Er zijn tienduizenden mensen om het leven gekomen. Het was een genocide. We zouden alles dat daar is gebeurd ons moeten herinneren. Het maakt onderdeel uit van onze geschiedenis. Wat het Rijksmuseum wilde was dat deel van de geschiedenis verdonkeremanen en onder het tapijt schuiven. Dat vind ik hemeltergend” zegt Bosma.