DEN HAAG (10 november 2023) – Exact 78 jaar geleden, op 10 november 1945, bevrijdde Jack Boer tijdens de Bersiap op spectaculaire wijze 2.384 ten dode opgeschreven Nederlanders uit de beruchte Werfstraatgevangenis in Soerabaja, voormalig Nederlands-Indië. De Nederlanders werden daar gegijzeld door Indonesische terroristen, die op het punt stonden om de Nederlanders te vergiftigen en vervolgens levend te verbranden.
Alhoewel Boer kapitein was bij het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) moest hij zijn huzarenstuk noodgedwongen uitvoeren in Engels uniform. Boer werd daarbij geassisteerd door 10 Engelse Gurkhas en wist daarmee de Indonesische overmacht op miraculeuze wijze te trotseren. In totaal sneuvelde 1 Gurkha bij de reddingsoperatie. Alle Nederlanders overleefden de actie. Om onverklaarbare redenen hebben Boer en zijn peloton nooit erkenning gekregen van de Nederlandse overheid voor de operatie en de getoonde moed. Onder Indische Nederlanders is Boer echter een held.
Bersiap (1945-1946) is Maleis voor “Wees paraat” of “Geef acht!”. Het is de strijdkreet van Indonesische (para)militaire organisaties en bendes, die vrijwel direct na de capitulatie van Japan dood en verderf zaaiden onder met name niet-Indonesiërs in Nederlands-Indië. Gedurende deze uiterst gewelddadige periode zijn duizenden (Indische) Nederlanders op gruwelijke wijze gemarteld, verkracht en vermoord door Indonesiërs, vanwege hun Nederlandse en/of Europese afkomst. Het exacte aantal Nederlandse slachtoffers is tot op heden onduidelijk. De schattingen variëren tussen de 5.000 en 30.000 doden en 15.000 vermisten.
Ook Chinezen, Molukkers en andere groepen werden slachtoffer, al is onduidelijk hoeveel. Het geweld tegen én de moordpartijen op de burgerbevolking stopten niet na 1946, maar ging door tot eind jaren 40. Medio 1947 was er opnieuw sprake van een explosie van geweld, die ook wel wordt aangeduid als de Tweede Bersiap. In tegenstelling tot Nederland heeft Indonesië nooit kritisch gereflecteerd op de door haar onderdanen gepleegde misdaden jegens weerloze burgers, ondanks herhaaldelijke oproepen daartoe. Indonesië weigert dit tot op de dag van vandaag.
* Stichting Oorlogsverhalen heeft een reconstructie gemaakt van de bevrijdingsactie van Jack Boer. Bekijk de reportage daarvan via deze link.
Het aantal van “2384 bevrijde Nederlanders” uit de Werfstraatgevangenis neemt welhaast mythische vormen aan. Pas eind jaren 80 van de vorige eeuw wordt dit exacte aantal door Richard L. Klaessen, overlevende van de Werfstraatgevangenis, in zijn boek “Macaber Soerabaja 1945 (1990) getoond, een bronvermelding ontbreekt.
Het getal gaat een eigen leven leiden. Zelfs Jack Boer neemt 2384 kritiekloos over in zijn boek “Koninklijke Olie in Nederlands-Indie. (1995), Het getal wordt onderwerp van heftige discussies op social media, waardoor het gehele heldenverhaal van Jack Boer in twijfel wordt getrokken en belachelijk gemaakt.
Toch wel opmerkelijk want al in de Volkskrant van 12 november 1945, 2 dagen na de reddingsactie verschijnt op de voorpagina een artikel waarin duidelijk staat dat “3500 geinterneerden uit de gevangenis werden verlost”. De verwondering stijgt ten top daar Richard L. Klaessen in zijn boek hetzelfde artikel vermeldt (blz. 322), deze tegenstrijdigheid blijft onopgemerkt. Ook regeringscommissies die zich in 2005 bezighouden met de affaire J. Boer stellen het aantal van 2384 gegijzelden niet ter discussie.
Zelfs gen. Christison, toenmalige Commanding Officer van het Geallieerde leger in Nederlands-Indie geeft in zijn ongepubliceerde memoirs ‘Life and Times of General Sir Philip Christison” het getal van 3500 geinterneerden aan, zie Imperial War Museum London document n° 4370.
Jack Boer weet op een gegeven moment dat het getal van 2384 verkeerd is, een kopie van relevante bladzijden uit de memoirs van gen. Christison zijn te vinden in zijn archief bij Pia Media (document 011_f). Bescheiden zoals hij is, geeft Jack Boer geen ruchtbaarheid aan deze ontdekking..
De National Archives in Londen zijn geraadpleegd en ook daar lijkt geen sprake te zijn van een aantal van 2384 gegijzelden uit die periode.
Geconcludeerd mag worden dat 3500 gegijzelden ongedeerd uit de Werfstraatgevangenis werden bevrijd door Jack Boer en zijn Gurkha’s van de “C” compagnie, het 3de bataljon van het 9de Regiment Gurkha Rifles: 3/9 GR.